Arme Vincent, arme Gregor. Maar vooral die eerste, want de tweede is dan tenminste nog in het kwadraat verzonnen. Schrijver Vincent Pek, de hoofdpersoon in Condities, is de bedenker van Gregor, zíjn hoofdpersoon in twee gepubliceerde verhalenbundels – en één in wording. Wanneer hij, Vincent, al heel lang niet verder komt met die bundel en ten langen leste maar een halffabrikaat laat lezen aan zijn uitgever, wordt die vooral enthousiast van één kortverhaal, over Gregor die tijdens een wandeling last krijgt van hevige buikpijn.
Dat dat verhaal zo goed is, zal erdoor komen dat Vincent bekend is met die ellende: bij hem is een aantal jaren eerder de ziekte van Crohn vastgesteld, waarbij je darmen (zo zegt hij het ergens) chronisch ontstoken zijn. Vincent twijfelt als zijn uitgever voorstelt dat verhaal, dat meer dan alle andere autobiografisch is, uit te werken tot een volwaardige roman. Maar als hij het dan toch probeert, krijgt hij ineens vleugels: het hélpt, het schrijven vlot, en zo dient die verdomde ‘kwaal’ tenminste nog een doel.
Vincent Pek is dan weer een creatie van schrijver Thomas Heerma van Voss, die dit droste-effect-achtige verhaal met veel vaart opbouwt. Hij schrijft over twee wereld die hij kent – die van de Nederlandse literatuur en die van de Crohn-patiënt – en doet dat met precisie en humor. Al vond ik de toon vaak beter getroffen als hij tegen het persiflerende aan zat (hoe een uitgever praat, hoe een arts praat) en iets minder in de meer uitgesponnen gesprekken tussen Vincent en zijn geliefde, Femke, wanneer ze soms wat onrealistischer op me overkwamen, als uit een toneeldrama. (“Heb je het nog niet door? Dit hoort allemaal bij je. Dat zwijgen, het gejaagde. De tegenslag.”)
Indringend – het is een woord dat Peks uitgever zou kunnen gebruiken, maar ik vónd dit boek een indringend beeld van hoe een chronische (maar niet dodelijke) ziekte iemands leven kan beheersen. Als je ziek wordt, zo denkt degene die nog nooit met dergelijk lijden is geconfronteerd, in een gelukzalig soort naïviteit, dan ga je naar de huisarts. Weet die het niet op te lossen, dan ga je naar het ziekenhuis, want daar kunnen ze alles. Of in elk geval heel veel.
In Condities zorgt Thomas Heerma van Voss ervoor dat je leert begrijpen wat er níet onder dat ‘heel veel’ valt. Ook de mensen om Vincent Pek heen, die hem zien lijden, zeggen steeds: moeten we niet een dokter bellen? Maar hij weet al: ik weet wat die dokter gaat zeggen en ik zal er niet mee geholpen zijn. De mogelijkheden zijn uitgeput, elke denkbare behandeling is al geprobeerd en resoluut afgewezen door dit lichaam van mij. Hulp is er slechts in de vorm van begrip, loze opbeurende woorden als ‘niet opgeven, je weet nooit’ – maar daar zou iedereen in die situatie, en zeker de wat neerslachtige Vincent Pek, snel immuun voor worden.
Minstens net zo sterk weergegeven is wat het mentaal doet met ‘de patiënt’. In Vincents geval zorgt het bovenal voor een gevoel van minderwaardigheid: zijn vriendin zal eigenlijk niet samen willen zijn met iemand die zo ziek is, ze verdient een gezonder lichaam, haar ouders zullen wel schrikken dat ze een man met zo’n zwak gestel mee naar huis neemt.
En toch speelt dit boek zich niet in het hoofd van de hoofdpersoon af. Misschien juist omdat de pijn daar letterlijk niet zit. De pijn zit lager, en dat speelt Heerma van Voss zo sterk uit dat het een buitengewoon zintuiglijke, fysieke roman wordt. Alles is handeling, vaart. Het leven wordt niet geanalyseerd, het leven gebeurt. Als een behandeling met antistof ustekinumab (een naam als “van een Turkse voetbalclub”) lijkt aan te slaan, is het of je als lezer samen met Vincent opleeft. Ja! De wereld krijgt weer kleur! Het leven begint weer!
Dat houdt geen stand. In het laatste deel (ineens heel vernuftig overschakelend op de ik-vorm) is Peks boek verschenen en gaat het met hemzelf in rap tempo bergafwaarts. Heeft hij geen houvast meer, nu het boek ‘uit’ is, niet meer onder zijn controle? Komt het door de heftige reacties op het boek? Is het omdat zijn relatie met Femke steeds meer onder druk staat? Klinkklare antwoorden krijgt de lezer niet, het einde is open.