Dit was de zin, op pagina 172-173 van Max, Micha & het Tet-Offensief, dat ik zeker wist dat Harstad weer iets heel bijzonders geschreven had:
Ze heeft lang, donker haar dat er zelfs op afstand zo zacht uitziet dat het visioenen oproept van een bad vol haarverzorgingsproducten en balsamkuren, ontwikkeld door Duitse experts in schemerige ruimtes ergens diep in de bergen, of misschien is haar haar gewoon zo, van zichzelf, zonder poespas en dagelijks onderhoud, en van zo’n kwaliteit dat ervaren kappers hun hoofd schudden als ze de zaak binnenkomt en haar een gratis behandeling en talloze proefmonsters aanbieden omdat ze het een eer vinden dat ze eindelijk eens kunnen werken met het ideale basismateriaal: ze is van nature mooi en dat weet ze, er is niets toevalligs aan de manier waarop ze staat en gaat of aan wat ze draagt, het knalblauwe sportjasje met een onleesbaar logo waar je je ogen niet vanaf kunt houden op haar borst en de bruine ribfluwelen broek die haar spierwitte gymschoenen laat fonkelen en de aandacht in een vloeiende beweging weer terugbrengt naar haar gezicht; zelfs haar kapsel, informeel en op het slordige af, bijeengebonden in een nonchalante en veel te hoge paardenstaart die half losraakt, is niet vanzelf zo geworden, maar moet zo zijn, elke beweging is bijna ingestudeerd, gecalculeerd en berekend op een manier die haar berooft van al die natuurlijkheid die ze desondanks toch uitstraalt, het is allemaal uitermate verwarrend; ze ziet er niet gevaarlijk, arrogant of onbenaderbaar uit, maar vriendelijk, mooi op een uiterst verdachte manier, en de vier jongens die haar in het klamme zwembad voor het eerst zien, verbazen zich over het mysterie dat ze haar – met uitzondering van Stanley – niet eerder hebben gezien, want als je haar eenmaal hebt gezien, kun je je onmogelijk voorstellen hoe je haar ooit hebt kunnen missen, ze is anders dan alle anderen, en ook in een gezelschap van honderden mensen zou je haar er in één seconde uit kunnen pikken; verliefd op haar worden zou bijna te gemakkelijk zijn, ze is de hoofdattractie bij de onder-de-dekens-activiteiten van heel veel jongens en ook voor de jongens met nobelere, langeretermijngedachten over liefde, naast, kun je je zo voorstellen, een paar meisjes die nog twijfelen tussen de rijbanen.
Er is veel om van onder de indruk te zijn. Ja, dit is één zin, maar dat is op zichzelf niet zo’n prestatie. Een andere schrijver (of een strenge eindredacteur) zou allereerst van alle puntkomma’s en enkele komma’s punten gemaakt hebben. Dan staat er nog steeds hetzelfde, maar ook weer niet helemaal: juist door het nergens af te kappen gaat de zin golven, is het een als een wolk overdrijvende gedachte in het hoofd van een jongen die dit meisje voor het eerst ziet.
Het zit ook in andere dingen. Dat gewoon zo gecursiveerd is, waardoor het twee heel effectieve woorden worden. Dat hij er heel subtiel in verwerkt dat hij maar niet kan stoppen met kijken naar een ‘onleesbaar’ logo – dat ter hoogte van haar borsten op haar jasje zit. Dat hij op tweederde schakelt naar dat groepje jongens en vanuit hun gezamenlijke perspectief verdergaat. En dan nog de meisjes die ‘twijfelen tussen de rijbanen’: verrukkelijk.
Het bijzondere is ook dat dit meisje, Alison, helemaal geen grote rol heeft in het boek. Ze wordt geïntroduceerd en verdwijnt op een zeker moment weer, waarmee Harstad eens te meer duidelijk maakt: het gaat hem om de taal, de stijl, om het kunnen en durven schrijven van dit soort passages.
Daarna maakte het me eigenlijk al niet zoveel meer uit hoe het verhaal zou aflopen, wat er precies zou gebeuren op de 1.057 pagina’s die nog zouden volgen.
Max, Micha & het Tet-offensief gaat over toneelregisseur Max Hansen, die op jonge leeftijd met zijn ouders van Noorwegen naar de New York verhuisde omdat zijn vader, piloot, daar een betere baan kon krijgen. Max is eigenlijk nog te jong om te weten wat het met hem doet zijn jeugd zo letterlijk achter te laten, maar heeft gelukkig 1.230 pagina’s om daarachter te komen. Onderweg leren we ook Owen kennen, een oom van Max en een Vietnam-veteraan die vele jaren eerder dezelfde kant op emigreerde als zijn neef. Als de twee elkaar vinden, heeft Max inmiddels ook een andere zielsverwant gevonden in de mooie, zeven jaar oudere Micha. Alledrie zijn ze ontheemd in een stad die ook nog eens met instortende WTC-torens en orkanen te maken krijgt.
Van een boek met ruim twaalfhonderd pagina’s kun je altijd zeggen dat het ‘dunner gekund had’. Natuurlijk klopt dat: haal uit die ene zin hierboven ‘en talloze proefmonsters’, ‘informeel en op het slordige af’ en nog zo wat beschrijvingen en bijzinnen en de boodschap blijft inhoudelijk wel overeind. Maar ik las dit boek dus omdat die woorden zijn blijven staan. Omdat die passages nooit gekunsteld of clichématig overkomen. Het lijkt hem zo gemakkelijk af te gaan. Het is allemaal zo bijzonder mooi. (Ook dankzij de Nederlandse vertalers dus, want daarbij kan het gemakkelijk misgaan en dit moet een monsterklus geweest zijn.)
Ik vouwde ook de hoekjes om van de pagina’s over Max’ vader (vanaf pagina 333), Harstads uiteenzetting over de belofte van jeugd vs de realiteit van het volwassen zijn (580-581), de ene zin die ruim vijf pagina’s doorgaat (883-887) en de opsomming die steeds begint met ‘ik hield van haar’ over Mischa (1053-1056).
Ik zal toegeven dat het compleet lyrische van de pakweg eerste driehonderd pagina’s daarna een beetje wegzakte, en dat ik uiteindelijk minder had met Owen dan met Max. Dat niet alle delen me juichend de bladzijden deden omslaan. Maar dit is hét boek dat ik las in de zomer van 2017, ik zal het daaraan blijven verbinden, en het was, nu we eenmaal in september zitten, alles wat ik ervan had kunnen verwachten.